Filmoteka Narodowa kończy 60 lat!

15 czerwca 1955 roku w budynku przy ulicy Puławskiej 61 rozpoczęła działalność Filmoteka Narodowa. Właśnie mija 60. rocznica funkcjonowania instytucji.

Filmotekę Narodową w Warszawie utworzono 29 kwietnia 1955 roku jako Archiwum Filmowe w Warszawie. Jak czytamy w informacji prasowej, "był to jeden mały pokoik, wypożyczony we frontowym gmachu przy ul. Puławskiej 61. W nim zagnieździło się trzech ludzi, a w oddali, w Państwowym Instytucie Sztuki przy ulicy Długiej". Urzędował w nim profesor Jerzy Toeplitz. To on był projektodawcą, inicjatorem, przewodniczącym Rady Archiwum. W 1961 roku Zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki nazwa instytucji została zmieniona na Centralne Archiwum Filmowe, a następnie (w 1970 r.) na Filmoteka Polska. Siedemnaście lat później (w 1987 r.) została wpisana do rejestru narodowych instytucji kultury i przemianowana na Filmotekę Narodową.

Statutowym zadaniem Filmoteki jest ochrona narodowego dziedzictwa kulturalnego w dziedzinie kinematografii oraz upowszechnianie kultury filmowej. Jej zbiory taśm filmowych i archiwaliów należą do jednych z największych w Europie. Przywróciła polskiej kulturze najcenniejszą kolekcję taśm filmowych: ok. 75% polskich filmów fabularnych z okresu 1930 – 1939 oraz 5 % polskich filmów niemych, w tym najstarszy polski zabytek kinematografii – film „Pruska kultura” z 1908 roku. Od marca 2009 roku Filmoteka jest członkiem Association des Cinémathèques Européennes – ACE, europejskiego stowarzyszenia zrzeszającego archiwa filmowe, którego celem jest podejmowanie działań na rzecz ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego w kinematografii, także poprzez reprezentowanie wspólnych interesów wobec instytucji europejskich, w tym Komisji Europejskiej i Europejskiego Parlamentu.

Znacząca większość wydarzeń kulturalnych odbywa się w zmodernizowanym w 2012 roku stołecznym kinie Iluzjon – Muzeum Sztuki Filmowej, które -dzięki wsparciu Ministerstwa - nie tylko stało się własnością Filmoteki lecz także wpisane zostało do krajowego rejestru zabytków. Instytucja współpracuje z wieloma partnerami – m.in. Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Kinematografii w Łodzi, Zachętą - Narodową Galerią Sztuki, Google Cultural Institute oraz festiwalami takimi jak: Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, MFF T-mobile Nowe Horyzonty, MFF Camerimage, Cinema Ritrovato w Bolonii, Film Polska w Berlinie i wieloma innymi. Filmoteka uczestniczyła też na szeroką skalę w ważnych wydarzeniach kulturalnych, m.in. w obchodach 200. rocznicy urodzin Fryderyka Chopina. 9 października 2010 w nieistniejącej już Reducie Banku Polskiego w Warszawie odbył się pokaz jednego z najstarszych filmów poświęconych kompozytorowi – „Miłość i łzy Chopina” („La valse de l’adieu”) z 1927 roku w reżyserii Henry’ego
Roussela.

W 2011 roku, w ramach programu kulturalnego pierwszej polskiej prezydencji w Unii Europejskiej, Filmoteka pokazała film z legendą kina niemego Polą Negri – „Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów” (z 1918). Film ten, będący jedną z pierwszych w Europie rekonstrukcją cyfrową w technologii 4K, został zaprezentowany z muzyką na żywo - specjalnie skomponowaną przez Jerzego Maksymiuka.

Rok później odbyła się re-premiera jednego z największych filmów, które powstały w okresie międzywojennym - „Pana Tadeusza” ( z 1928 roku) w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego, z kapitalną muzyką Tadeusza Woźniaka. Cykl wielkich re-premier dopełniło dzieło „Zew morza” wyreżyserowane przez jednego z najznamienitszych twórców kina międzywojennego - Henryka Szaro, do którego powstała znakomita kompozycja Krzesimira Dębskiego. W 2014 roku, 40 lat po premierze polskiej superprodukcji „Potop” (1974) w reżyserii Jerzego Hoffmana, Filmoteka Narodowa przedstawiła na FPFF w Gdyni zrekonstruowaną i na nowo zmontowaną skróconą wersję filmu zatytułowaną „Potop Redivivus”,
a w 2015 roku wydała album pod tym samym tytułem oraz płytę z odrestaurowanym obrazem.

Iluzjon znajduje się pod opieką Filmoteki i ceniony jest za ambitny repertuar – połączenie klasyki, nowości i dokumentów – oraz organizację nietuzinkowych wydarzeń filmowych, m.in.: pokazów specjalnych, spotkań z filmowcami (Mike'iem Leigh, Jiřím Menzlem, Jerzym Hoffmanem), seansów z muzyką na żywo (Święto Niemego Kina), festiwali (Warszawa Singera, Planete+ Doc Film Festiwal, Watch Docs, rozdanie Polskich Nagród Filmowych Orły). Warto wspomnieć, że budynek przy ul. Narbutta 50A zaprojektował w 1948 roku Mieczysław Piprek jako kino Stolica (wybudowane w latach 1949-1950). Przebudowa kina miała na celu modyfikację techniczną zabytkowego budynku i jednocześnie przywrócenie jego dawnej świetności. Powstały dwie sale projekcyjne: sala Stolica ze sceną z orkiestronem przed ekranem oraz sala Mała Czarna, obie wyposażone w nowoczesny sprzęt audiowizualny. Wytrawnych widzów Iluzjon nie odstrasza brakiem popcornu, zachęca zaś bezkonkurencyjnym programem.

W związku z realizowanym od 2008 roku projektem „Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych" , w Filmotece rozpoczęto działalność cyfryzacyjną. W ramach projektu w Archiwum FN przy ulicy Chełmskiej 21 (kolejne dwa archiwa mieszczą się przy ulicy Wałbrzyskiej 6/12 w Warszawie oraz w Łodzi przy ul. Łąkowej 29) powstała, wyposażona w nowoczesny sprzęt, Pracownia Restauracji Taśmy Filmowej, w której odbywa się zabezpieczenie wieczyste najcenniejszych archiwaliów ze zbioru polskiej kinematografii okresu przedwojennego (43 filmy fabularne zdigitalizowane zostały do postaci DPX 4K i otrzymały nowe kopie na taśmie filmowej 35 mm).

Filmoteka udostępnia swoje - jedne z największych w Europie - bogate zbiory w Internecie. Zasoby fotograficzne – obecnie 170 000 zdjęć - fotosy i robocze zdjęcia z planu (werki), zdjęcia twórców (reżyserów, aktorów, operatorów itd.) oraz zdjęcia z premier filmowych prezentuje w uruchomionym w 2009 roku serwisie Fototeka . Natomiast GAPLA – galeria plakatu filmowego prezentuje zcyfryzowaną kolekcję plakatów i afiszów filmowych ze zbiorów Filmoteki Narodowej, od najwcześniejszych, pochodzących z końca XIX wieku, po współczesne do najnowszych produkcji. Serwis zawiera obecnie ponad 6 500 plakatów do filmów polskich, zagranicznych oraz imprez filmowych. Trzecim serwisem, który prezentuje działania Filmoteki Narodowej w domenie cyfrowej, realizuje misję edukacyjną i upowszechnia dziedzictwo filmowe w Internecie jest Repozytorium Cyfrowe l. Obecnie w serwisie znajduje się ponad 4 000 materiałów
filmowych: m.in. Polskie Kroniki Filmowe z lat 1945-1950, unikatowe przedwojenne kroniki Polskiej Agencji Telegraficznej (1924-1939), filmy przedwojenne z kolekcji wydawniczej Filmoteki Narodowej „Kino polskie okresu Wielkiego Niemowy”, fragmenty polskich powojennych filmów fabularnych oraz animacje i filmy eksperymentalne (np. imponująca kolekcja animacji non-camerowych Juliana Józefa Antonisza).

Jubilatce życzymy wszystkiego najlepszego!

*Przeczytajcie też: W Warszawie jest kwiat, który zakwita raz w życiu *